Національно-культурний компонент у власне білоруських прислів’ях
DOI:
https://doi.org/10.31499/2415-8828.1.2020.204126Ключові слова:
сучасна білоруська мова, пареміологія, прислів’я, національна мовна специфіка, національна та культурна семантикаАнотація
Визначення обсягу та складу національного компонента в білоруському лексичному фонді є актуальною проблемою сучасної білоруської лінгвістики.
Мета дослідження – визначити національно-культурний компонент у власне білоруських прислів’ях.
Методологія дослідження базується на розумінні прислів’я як національної (специфічної для цієї мови) та як загальної одиниці (спільної для цієї мови та інших мов), а також на розрізненні прислів’їв нейтральних і національно-маркованих (специфічних для цієї мови) та національно-культурних (що відображають факти цієї культури).
Дослідження засвідчило, що всі білоруські прислів’я є національно-маркованими відповідно до їх структури (унікальна модель прислів’я) та елемента їх змісту (національний прототип прислів’я), що разом репрезентують прислів’я як окремий мовний символ.
Показниками національно-мовного маркування власне білоруських прислів’їв (крім унікальних моделей прислів’їв) є лексичні та фразеологічні одиниці власне білоруського походження (відповідно, майже 16 % та майже 3 %).
Показники національно-культурного маркування білоруських прислів'їв включають (за винятком національних прототипів прислів’їв), по-перше, безеквівалентні (по відношенню до російської мови) лексичні одиниці (майже 3 %), по-друге, лексичні реалії в прислів’ях (майже 20 %), по-третє, національні поняття, вербалізовані у прислів’ях (майже 11 %), по-четверте, національні образи, передані у словесних компонентах прислів’їв (майже 44 %). Тільки 3 % білоруських прислів'їв не мають національно-маркованих складових.Завантаження
Посилання
Англа-беларускі парэміялагічны слоўнік = English-Belarusian Paremiological Dictionary (2009). Іваноў Я. Я. (рэд.). Магілёў, 240 с.
Балакова, Д., Вальтер, Х., Венжинович, Н. Ф., Гутовская, М. С., Иванов, Е. Е. и Мокиенко, В. М. (2014). Лепта библейской мудрости: библейские крылатые выражения и афоризмы на русском, английском, белорусском, немецком, словацком и украинском языках : словарь. Могилев, 208 с.
Баранов, А. Н. и Добровольский, Д. О. (2008). Аспекты теории фразеологии. Москва, 656 с.
Басава, Г. У. (2005). Лінгвістычныя і экстралінгвістычныя адрозненні эквівалентных беларускіх і нямецкіх прыказак. [У:] Славянская фразеология в ареальном, историческом и этнокультурном аспектах. Гомель, с. 85–88.
Биндасова, О. Ю., Иванова, С. Ф. и Филимонова, И. Ю. (2008). Лексико-грамматическая организация французских и белорусских пословиц (сравнительный анализ). [In:] Даследаваннi па германскай i славянскай фiлалогii = Acta Germano-Slavica, вып. 2, с. 144–159.
Вальтер, Х., Иванов, Е. Е. и Мокиенко, В. М. (2015). Белорусские пословицы в контексте европейской паремиологии (о русско-немецко-белорусском словаре пословиц с иноязычными параллелями). [В:] Актуальныя праблемы філалогіі і методыкі выкладання філалагічных дысцыплін. Магілёў, с. 209–214.
Венідзіктаў, С. В. (2003). Іншамоўныя крылатыя выразы ў сучаснай беларускай мове. [In:] Studia sławistyczne, t. 4, s. 121–130.
Венідзіктаў, С. В. і Іваноў, Я. Я. (2002). Рускамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай мове. [In:] Dziedziсtwo przeszłości związków językowych, literackich i kulturowych polsko-bałto-wschodniosłowiańskich. Białystok, t. VIII, s. 210–217.
Венідзіктаў, С. В., Даніленка, І. Л., Іванова, С. Ф. і Іваноў, Я. Я. (2004). Крылатыя выразы ў беларускай мове. Ч. 1. З іншамоўных (еўрапейскіх і амерыканскіх) крыніц ХІІ–ХХ стст : тлумачальны слоўнік. Іваноў Я. Я. (рэд.). Магілёў, 136 с.
Венідзіктаў, С. В., Даніленка, І. Л., Іванова, С. Ф., Іваноў, Я. Я. і Чэх, В. В. (2006). Крылатыя выразы ў беларускай мове. Ч. 2. З рускамоўных літаратурных і фальклорных крыніц ХІІ–ХХ стст. : тлумачальны слоўнік. Магілёў, 208 с.
Зверева, Ю. С., Иванов, Е. Е. и Шестернёва, А. Н. (2016). Сравнительная типология фразеологии английского и белорусского языков (актуальность, методология, перспективы исследования). [В:] Восточнославянские языки и литературы в европейском контексте – 2015. Могилев, с. 164–168.
Иванов, Е. Е. (2001а). Русско-белорусский словарь пословиц = Руска-беларускі слоўнік прыказак: 777 пословиц русского языка, свыше 5000 белорусских паремиологических эквивалентов и соответствий. В 2 ч. Могилев, ч. 1, 144 с.
Иванов, Е. Е. (2001б). Русско-белорусский словарь пословиц = Руска-беларускі слоўнік прыказак: 777 пословиц русского языка, свыше 5000 белорусских паремиологических эквивалентов и соответствий. В 2 ч. Могилев, ч. 2, 164 с.
Иванов, Е. Е. (2013). Белорусская паремиология и афористика в общеевропейском контексте (актуальные проблемы изучения). [У:] XV Міжнародны з’езд славістаў = XV Международный съезд славистов = XV International Congress of Slavists, г. Мінск, Беларусь, 20–27 жніўня 2013 г. : тэзісы дакладаў. Лукашанец А. А. (рэд.). Мінск, т. 1, с. 322–323.
Иванов, Е. Е. (2014). Парадоксальные пословицы в русском и белорусском языках. [В:] Вестник Новгородского государственного университета, серия “Филологические науки”, № 77, с. 21–24.
Иванов, Е. Е. и Мокиенко, В. М. (2007). Русско-белорусский паремиологический словарь. Могилев, 242 с.
Иванов, Е. Е. и Петрушевская, Ю. А. (2011). Различия в семантике и структуре белорусских и английских пословиц. [В:] Актуальные проблемы преподавания иностранных языков в высшей школе Республики Беларусь. Могилев, с. 213–215.
Иванов, Е. Е. и Романова, Н. К. (2006). Типы межъязыковых сходств и различий паремиологических единиц (на материале белорусского и немецкого языков). [In:] Acta Albaruthenica, Rossica, Polonica VII. Віцебск, с. 161–164.
Иванов, Е. Е. и Тарасова, М. В. (2008). Семантические типы русских и белорусских пословиц. [In:] Даследаванні па германскай і славянскай філалогіі = Acta Germano-Slavica, вып. 2, с. 188–212.
Іванова, С. і Іваноў, Я. (1997). Слоўнік беларускіх прыказак, прымавак і крылатых выразаў. Мінск, 262 с.
Іваноў, Я. (1998). Нацыянальна-культурная семантыка беларускай мовы і праблема яе лінгвакраіназнаўчай рэпрэзентацыі (на матэрыяле моўнай афарыстыкі). [У:] Сацыякультурная прастора мовы (сацыяльныя і культурныя аспекты вывучэння беларускай мовы). Мінск, с. 33–62.
Іваноў, Я. (2001). Нацыянальна-культурная семантыка беларускай мовы як аб’ект лінгвакраіназнаўства (пры вывучэнні беларускай мовы як замежнай і як другой ва ўмовах блізкароднаснага руска-беларускага білінгвізму). [У:] Беларуская мова: шляхі развіцця, кантакты, перспектывы. Цыхун Г. А. (рэд.). Мінск, с. 285–290.
Іваноў, Я. Я. (1994). Нацыянальна-культурная семантыка беларускай моўнай афарыстыкі (лінгвакраіназнаўчы аспект). [B:] Национально-культурный компонент в тексте и в языке. Минск, ч. 2, с. 55–57.
Іваноў, Я. Я. (2000). Польска-беларускія парэміялагічныя паралелі. [In:] Dziedzictwo przeszłości związków językowych, literackich i kulturowych polsko-bałto-wschodniosłowiańskich. Białystok, t. III, s. 33–54.
Іваноў, Я. Я. (2002). Параўнальны аналіз беларускіх і польскіх прыказак і нацыянальна-культурная семантыка беларускай мовы (лінгвакраіназнаўчы аспект). [In:] Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe = Польска-беларускія моўныя, літаратурныя, гістарычныя і культурныя сувязі. Białystok, s. 117–126.
Іваноў, Я. Я. (2003). Прынцыпы супастаўляльнага апісання афарыстычнай парэміялогіі беларускай і рускай моў. [In:] Studia sławistyczne, t. 4, s. 49–55.
Іваноў, Я. Я. (2004). Сацыялінгвістычныя параметры беларускіх прыказак (да праблемы вызначэння парэміялагічнага мінімуму і асноўнага парэміялагічнага фонду сучаснай беларускай літаратурнай мовы). [У:] Мова і соцыум. Магілёў, с. 201–224.
Іваноў, Я. Я. (2006а). Да праблемы вызначэння асноўнага парэміялагічнага фонду беларускай мовы. [У:] Веснік Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, серыя 4, № 3, с. 103–109.
Іваноў, Я. Я. (2006б). Асноўны парэміялагічны фонд беларускай мовы і “Proverbiorum polonicorum” (1618) С. Рысіньскага. [У:] Паланістыка – Полонистика – Polonistyka 2006. Мінск, с. 79–94.
Іваноў, Я. Я. (2009). Параўнальнае мовазнаўства і нацыянальна-культурная семантыка мовы (на матэрыяле парэміялагічных адзінак). [У:] Нацыянальная мова і нацыянальная культура: аспекты ўзаемадзеяння. Мінск, с. 54–57.
Іваноў, Я. Я. (2011а). Крылатыя афарызмы ў беларускай мове: з іншамоўных літаратурных і фальклорных крыніц VIII ст. да н. э. – ХХ ст. : тлумачальны слоўнік. Магілёў, 164 с.
Іваноў, Я. Я. (2011б). Парэміялагічныя сістэмы беларускай і рускай моў: падабенствы і разыходжанні. [У:] Філологічні студіï: наук. вісник Криворізького держ. пед. ун-ту, вип. 6, ч. 2, с. 53–63.
Іваноў, Я. Я. (2013). Прыказкі і антыпрыказкі ў беларускай і іншых славянскіх і неславянскіх мовах. [У:] Славянские народы и их культуры: традиция и современность. Гомель, с. 137–139.
Іваноў, Я. Я. (2014). Беларускія прыказкі з біблійных крыніц (матэрыялы да руска-беларуска-англійскага слоўніка біблеізмаў). [В:] Авраамиевские чтения. Королькова А. В. (ред.). Смоленск, с. 11–24.
Іваноў, Я. Я. (2016). Універсальнае і нацыянальнае ў фразеалагічнай і парэміялагічнай падсістэмах беларускай мовы ў еўрапейскім моўным кантэксце (актуальнасць, метадалогія, перспектывы даследавання). [B:] Славянская фразеология в синхронии и диахронии, вып. 3, с. 46–49.
Іваноў, Я. Я. (2017). Афарыстычныя адзінкі ў беларускай мове. Магілёў, 208 с.
Іваноў, Я. Я. і Іванова, С. Ф. (2007). Польска-беларускі парэміялагічны слоўнік = Polsko-białoruski słownik paremiologiczny. Магілёў, 192 с.
Іваноў, Я. Я. і Раманава, Н. К. (2006). Беларуска-нямецкі парэміялагічны слоўнік = Belarussisches-Deutsch paremiologisches Wörterbuch. Магілёў, 108 с.
Котова, М. Ю. (2000). Русско-славянский словарь пословиц (с английскими соответствиями). Санкт-Петербург, 360 с.
Котова, М. Ю. (2004). Славянская паремиология. Дис. … д-ра филол. наук: 10.02.01; 10.02.03. Санкт-Петербург, т. 2, 540 с.
Лепешаў, I. Я. і Якалцэвіч, М. А. (2011). Тлумачальны слоўнік прыказак. Гродна, 695 с.
Лепта библейской мудрости: русско-славянский словарь библейских выражений и афоризмов с соответствиями в германских, романских и др. языках (2019а). Иванов Е. Е., Мокиенко В. М., Балакова Д., Вальтер Х. (ред.). Могилев, т. 1, 334 с.
Лепта библейской мудрости: русско-славянский словарь библейских выражений и афоризмов с соответствиями в германских, романских и др. языках (2019б). Иванов Е. Е., Мокиенко В. М., Балакова Д., Вальтер Х. (ред.). Могилев, т. 2, 308 с.
Мудрость слова сквозь века и народы: десятиязычный словарь фразеологических эквивалентов (2015). Гончарова Н. А. (ред.). Минск, 480 с.
Петрушевская, Ю. А. (2014). Интернациональные, заимствованные и исконно языковые единицы в составе паремиологического фонда современного белорусского языка. [В:] Вестник Новгородского государственного университета, серия “Филологические науки”, № 77, с. 123–126.
Петрушэўская, Ю. А. (2015). Паняцце парэміялагічнага фонду мовы і прынцыпы яго дыферэнцыяцыі (у сувязі з вызначэннем універсальнага і нацыянальнага кампанентаў у парэміялагічнай сістэме мовы). [У:] Філологічний часопис, вип. 1 (6), с. 100–106.
Петрушэўская, Ю. А. (2017). Універсальны, інтэрнацыянальны і нацыянальны кампаненты парэміялагічнага фонду сучаснай беларускай літаратурнай мовы (на матэрыяле публіцыстычных тэкстаў). [У:] Філологічні студіï : наук. вісник Криворізького держ. пед. ун-ту, вип. 16, с. 195–201.
Петрушэўская, Ю. А. (2018а). Нацыянальная адметнасць прыказкавага фонду беларускай мовы. [В:] Ученые записки Витебского государственного университета имени П. М. Машерова, т. 27, с. 150–154.
Петрушэўская, Ю. А. (2018б). Да праблемы вызначэння нацыянальнай адметнасці прыказкавага фонду беларускай мовы. [У:] Філологічний часопис, вип. 2 (12), с. 70–75.
Петрушэўская, Ю. А. (2019). Вывучэнне нацыянальна-культурнага кампанента ў парэміялагічным фондзе беларускай мовы. [В:] Труды БГТУ, серия 4, Принт- и медиатехнологии, № 1 (217), с. 123–129.
Цеплякова, А. Д. (2009а). Англамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад і крыніцы паходжання). [У:] Веснік Мазырскага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта iмя І. П. Шамякіна, № 2 (23), с. 162–166.
Цеплякова, А. Д. (2009б). Нямецкамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад і крыніцы паходжання). [У:] Веснік Магілёўскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя А. А. Куляшова, № 1 (32), с. 137–143.
Цеплякова, А. Д. (2009в). Франкамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад і крыніцы паходжання). [У:] Веснiк Брэсцкага дзяржаўнага ўніверсітэта iмя А. С. Пушкіна, серыя філалагічных навук, № 2 (12), с. 109–116.
Цеплякова, А. Д. і Іванова, С. Ф. (2010а). Лацінскія запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад, формы ўжывання і крыніцы паходжання). [У:] Веснік Мазырскага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта iмя І. П. Шамякіна, № 1 (26), с. 88–93.
Цеплякова, А. Д. і Іванова, С. Ф. (2010б). Старажытнагрэчаскія запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад, формы ўжывання і крыніцы паходжання) [У:] Веснiк Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта, серыя А – гуманітарныя навукі, № 7, с. 176–179.
Ivanov, E. & Feldman, V. (2007). Principles of the Contrastive Description of Aphoristic Paremiology (in Belarussian and Russian Languages). [In:] Даследаванні па германскай і славянскай філалогіі = Acta Germano-Slavica, вып. 1, с. 85–97.
Ivanov, E. Е. (2002). Paremiological Minimum and Basic Paremiological Stock (Belarusian and Russian). Prague, 136 p.
Proverbia et dicta: шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993). Ганчарова Н. А. (рэд.). Мінск, 255 с.
